Polskie zwyczaje świąteczne

Poruszając temat zwyczajów związanych z Bożym Narodzeniem, trzeba zdać sobie sprawę z tego, że współczesna Polska jest miejscem, w którym przenikają się zwyczaje ziem zarówno zachodnich, jak i tych położonych na wschód od obecnych granic naszego kraju. Są między nimi wspólne elementy, wywodzące się sprzed wieków – kształtowanych zarówno przez tradycję chrześcijańską, jak i zwyczaje pogańskie.

Choinka – zielony symbol Świąt

Udokumentowana tradycja ozdabiania drzewka w czasie bożonarodzeniowym sięga XVI wieku, choć prawdopodobnie jej korzenie są jeszcze wcześniejsze. Pierwsze informacje dotyczące choinek w obecnym znaczeniu sięgają Alzacji. Wielkim zwolennikiem tych ozdobionych drzewek był Marcin Luter, dzięki czemu w protestanckich Niemczech zwyczaj ustawiania w domach choinek podczas Świąt Bożego Narodzenia stał się bardzo popularny. Trochę później zwyczaj ten przejął kościół katolicki.

W naszym kraju choinki pojawiły się na przełomie XVIII i XIX wieku. Początkowo zwyczaj obchodzony był jedynie w miastach, z czasem również przyjął się na terenach wiejskich, wypierając inne zwyczaje, jak udekorowany snopek zboża. Do ozdabiania świątecznego drzewka przystępowała zazwyczaj cała rodzina w dzień wigilijny. Jako dekoracje służyły cukierki, fragmenty owoców, orzechy włoskie, ozdoby z papieru czy sreberka.

Obecnie choinka jest niezbędnym elementem świątecznego wystroju niemal każdego polskiego domu. Kolorowe światełka, fantazyjne bombki i łańcuchy trafiają na gałęzie jodeł, świerków, sosen, a także plastikowych drzewek. I choć w okresie przedświątecznym mamy zazwyczaj mało wolnego czasu, warto jest przygotowywać ozdoby choinkowe własnoręcznie – tego rodzaju dekoracje będą z pewnością wyróżniały się na naszych drzewkach.

Dodatkowe nakrycie przy świątecznym stole

Pozostawianie wolnego miejsca przy stole nie jest specjalnie dawnym zwyczajem. Tradycyjnie w jednych domach przygotowuje się dodatkowe nakrycie dla strudzonego wędrowca, który nie powinien zostać sam w czasie Wigilii. Inny zwyczaj podaje, że dodatkowe miejsce przygotowuje się niejako dla ducha bliskiej nam osoby, która już odeszła.

Tradycja 12 potraw wigilijnych

Liczba potraw według tradycji wiąże się z 12 apostołami. Choć od 2003 roku w Wigilię post nie obowiązuje, są to z reguły potrawy bezmięsne. Dominują ryby (karp, śledź, dorsz) oraz typowo polskie potrawy jak zupa grzybowa, barszcz, pierogi z kapustą i grzybami, kluski z makiem, groch z kapustą, kutia, kompot z suszu, makowiec i sernik. I to wszystko pięknie podane gdzie dominuje na stole zastawa porcelanowa.

Dzielenie się opłatkiem

Tradycja dzielenia się opłatkiem sięga XVIII wieku. Zwyczaj ten znany jest nie tylko w naszym kraju. Popularny jest również m.in. w Czechach, Słowacji, na Litwie, Węgrzech, Ukrainie, a także we Włoszech. Tradycja ta nawiązuje do Ostatniej Wieczerzy i do dzielenia się chlebem z bliskimi osobami. Nierzadko jest doskonałym pretekstem do pogodzenia się i przeprosin.

Umieszczanie sianka pod obrusem

To dawny, starosłowiański zwyczaj, który miał zjednać dla domowników bożka Ziemiennika, który wedle wierzeń naszych przodków był opiekunem łąk, stepów i wzniesień poświęconych bogom. Z czasem zwyczaj kładzenia siana w izbie i przy stole zastawionym wigilijnymi potrawami miał przypominać o narodzinach Jezusa w betlejemskiej stajence. Wacław Potocki w XVII wieku przedstawiał to tak:

Stary zwyczaj w tym mają chrześcijańskie domy

Na Boże Narodzenie po izbie słać słomę,

że w stajni Święta Panna leżała połogiem…

Obecnie tradycję tę symbolizuje niewielka wiązka siana, umieszczana w czasie Wigilii pod obrusem świątecznego stołu.

Obchody Bożego Narodzenia na świecie

W krajach Dalekiego Wschodu, gdzie jest mało chrześcijan, Boże Narodzenie jest świętem stricte komercyjnym. W Chinach ten czas określany jest jako Święta Czcigodnych Urodzin. W świąteczny dzień Chińczycy wybierają się zazwyczaj na uroczysty obiad do restauracji, młodzi wieczorami podążają do klubów i dyskotek. W okresie świątecznym otwarte są tam wszystkie sklepy, w tym galerie handlowe –  dla mieszkańców Kraju Środka to czas wielkich zakupów. Zarówno sklepy, jak i domy przystrojone są tam w kolorowe ozdoby, pojawiają się również piękne udekorowane choinki.

W Japonii okres świąteczny spędza się często przy kubełku z KFC. Ten stosunkowo nowy zwyczaj pochodzi z połowy lat 70., kiedy emitowana wówczas telewizyjna reklama tej sieci podbiła serca mieszkańców.

W Święta Bożego Narodzenia w Australii i Nowej Zelandii przypada lato. Tak więc mikołaj przybywa tam często na desce surfingowej, ubrany w szorty i T-shirt. Z uwagi na to, że kraje te są tyglami kulturowymi, trudno wskazać typowe świąteczne dania charakterystyczne dla tej części świata.

Jeszcze inaczej wyglądają świąteczne zwyczaje na Czarnym Lądzie. Przykładowo w Kenii zarówno domy, jak i kościoły przystrojone są kolorowymi ozdobami, balonami i wstążkami, a świątecznym drzewkiem staje się cyprys.

Jak widzimy, Boże Narodzenie obchodzone jest w szczególny sposób w krajach, gdzie dominuje chrześcijaństwo. To oczywiście święta bardzo rodzinne i wypełnione różnorakimi tradycjami. Na obszarach, gdzie dominują inne religie, mają inny, bardziej komercyjny aspekt, jednak i tam świętowanie odbywa się w szczególnej, radosnej atmosferze.